جوانه‌زنی بذر، اولین و مهم‌ترین مرحله در چرخه زندگی هر گیاه است. اگر این مرحله به‌درستی انجام نشود، حتی با بهترین خاک، کود و آبیاری هم نمی‌توان انتظار یک گیاه سالم و پربار را داشت. یکی از مهم‌ترین عواملی که مستقیماً بر موفقیت جوانه‌زنی تأثیر می‌گذارد، دمای خاک است؛ عاملی که بسیاری از افراد تازه‌کار از آن غافل‌اند و حتی برخی باغبان‌های با‌تجربه نیز آن را دست‌کم می‌گیرند.

هر بذر، «بازه دمایی خاص خود» را برای جوانه‌زدن دارد. ممکن است یک بذر در دمای پایین هم جوانه بزند، اما جوانه‌زنی بسیار کند انجام شود یا درصد موفقیت شدیداً کاهش پیدا کند. از طرف دیگر، دمای بیش از حد بالا نیز می‌تواند فعالیت‌های زیستی داخل بذر را مختل کرده و حتی باعث مرگ جنین گیاه شود. به همین دلیل است که دانش دمای بهینه خاک، مسیر کاشت را از یک تجربه تصادفی به یک فرآیند علمی و قابل پیش‌بینی تبدیل می‌کند.

در داخل هر بذر یک موجود زنده کوچک در خواب وجود دارد. این موجود برای بیدار شدن به سه عامل اصلی نیاز دارد: آب، هوا و دما. رطوبت باعث نرم شدن پوسته بذر می‌شود، اکسیژن هوا فرآیندهای تنفسی سلولی را راه می‌اندازد و دما تعیین می‌کند که واکنش‌های آنزیمی با چه سرعتی انجام شوند. اگر دمای خاک پایین باشد، این واکنش‌ها کند شده و جوانه‌زنی هفته‌ها به تأخیر می‌افتد. هرچه این مدت طولانی‌تر شود، خطر ابتلا بذر به بیماری‌های قارچی و پوسیدگی بیشتر می‌شود.

برای مثال، تصور کنید ده بذر فلفل را در خاکی با دمای ۱۵ درجه سانتی‌گراد بکارید. در بهترین حالت ممکن است تنها یکی دو عدد از آن‌ها پس از مدت طولانی جوانه بزنند. اما همان تعداد بذر، اگر در دمای حدود ۲۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد کاشته شود، طی چند روز با درصد موفقیت بالا جوانه خواهد زد و بوته‌هایی قوی تشکیل می‌دهد. این تفاوت نتیجه مستقیم دمای خاک است، نه کیفیت بذر یا مقدار آبیاری.

نکته مهم دیگر این است که دمای خاک اهمیت بیشتری نسبت به دمای هوا دارد، زیرا بذر مستقیماً با خاک در تماس است. ممکن است هوا در طول روز گرم باشد، اما خاک هنوز سرد باشد. در این شرایط، کاشت بسیاری از سبزیجات نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. به همین دلیل است که لمس خاک همیشه شاخص خوبی برای تعیین زمان کاشت است؛ اگر خاک در دست شما سرد باشد، احتمالاً هنوز برای بسیاری از بذرها زود است.

در محیط‌های کنترل‌شده مانند گلخانه یا فضای داخل منزل، می‌توان با استفاده از تجهیزات گرمایشی، تنظیم دمای محیط یا انتخاب مکان مناسب (مثلاً کنار پنجره جنوبی) شرایط ایده‌آل جوانه‌زنی را فراهم کرد. در کشت فضای باز نیز انتخاب زمان مناسب کاشت، استفاده از مالچ پلاستیکی، تونل‌های کشت یا پوشش‌های موقت می‌تواند به تنظیم دمای خاک کمک کند.

بذرها معمولاً سه محدوده دمایی دارند:

  • حداقل دما: که جوانه‌زنی در آن بسیار ضعیف و کند است
  • دمای بهینه: جایی که بالاترین درصد و سرعت جوانه‌زنی رخ می‌دهد
  • حداکثر دما: که بالاتر از آن، جوانه‌زنی متوقف یا بذر آسیب می‌بیند

هدف شما همیشه باید نزدیک شدن به دمای بهینه باشد؛ چون این کار نه‌تنها سرعت جوانه‌زنی را افزایش می‌دهد، بلکه باعث تشکیل ریشه‌های قوی‌تر، رشد یکنواخت‌تر گیاه و مقاومت بالاتر نهال در برابر بیماری می‌شود.

در جدول زیر، دمای مطلوب خاک برای جوانه‌زنی انواع سبزیجات و صیفی‌جات رایج آورده شده است تا بتوانید بر اساس آن، بهترین زمان و شرایط کاشت را انتخاب کنید. استفاده از این جدول یعنی کاشت آگاهانه، نه آزمون و خطا.

نام گیاه
حداقل دما
دامنه بهینه
دمای بهینه
حداکثر دما
اسفناج
2
7-24
21
29
بادمجان
16
24-32
29
35
بامیه
15
21-35
29
41
پرپین
10
18-22
20
30
پیاز
2
10-35
24
35
پیازچه
4
20-27
24
35
تربچه
4
18-29
24
35
تره
4
15-20
24
35
تره فرنگی
4
18-29
24
35
جعفری
4
10-30
24
35
چغندر
4
10-30
29
35
چغندر برگی
4
10-30
29
35
چغندر لبویی
4
10-30
29
35
خربزه
16
21-35
32
38
خیار
16
18-35
35
41
ذرت
10
15-35
35
41
ذرت شیرین
10
15-30
30
35
ریحان
10
18-25
21
30
زردک
2
10-21
18
29
شاهی
7
10-22
18
30
شلغم
4
16-38
29
41
شوید
10
15-21
18
30
طالبی
15
24-35
32
38
فلفل
16
18-30
29
35
کاهو
2
4-27
24
29
کدو
16
21-35
32
38
کرفس
4
16-24
21
29
کلم بروکلی
4
15-29
24
35
کلم پیچ
4
15-29
18
35
کلم سبز (برگ)
4
7-30
27
38
کلم قمری
4
7-30
27
38
گشنیز
7
15-20
18
29
گل کلم
4
7-30
27
38
گوجه فرنگی
10
16-35
29
35
لوبیا
16
18-30
29
35
مارچوبه
10
16-29
24
35
مرزه
7
15-21
18
30
نخود فرنگی
4
4-24
24
29
هنداونه
16
21-35
35
41
هویج
4
7-30
27
35

برای تهیه انواع بذر با کیفیت و شروع کاشت در خانه، [اینجا کلیک کنید].

برای مشاوره تخصصی در مورد کاشت و نگهداری از گیاه، [اینجا کلیک کنید].

سوالات متداول

1. بهترین دمای خاک برای جوانه‌زنی بذر چقدر است؟
به‌طور کلی، بیشتر بذرهای سبزیجات و صیفی‌جات در بازه ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد بهترین عملکرد را دارند. اما این عدد برای همه بذرها یکسان نیست. هر گیاه یک «دمای بهینه» دارد که اگر به آن نزدیک شوید، جوانه‌زنی سریع‌تر، یکنواخت‌تر و با درصد موفقیت بالاتر انجام می‌شود.

2. آیا ممکن است دما باعث خراب شدن بذر شود؟
بله. دمای خیلی بالا به همان اندازه سرما خطرناک است. اگر دمای خاک از حدود ۳۲تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر برود، در بسیاری از بذرها فرآیند جوانه‌زنی مختل می‌شود و حتی ممکن است جنین داخل بذر از بین برود. به همین دلیل، تنظیم دمای خاک به‌اندازه تأمین آب اهمیت دارد.

3. اگر دمای خاک خیلی پایین باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
خاک سرد باعث می‌شود جوانه‌زنی به‌شدت کند شود یا کاملاً متوقف گردد. در دماهای زیر ۱۰درجه سانتی‌گراد بسیاری از بذرها یا اصلاً جوانه نمی‌زنند یا آن‌قدر دیر جوانه می‌زنند که در معرض بیماری و پوسیدگی قرار می‌گیرند. هرچه جوانه‌زنی طولانی‌تر شود، خطر شکست کشت بیشتر می‌شود.

4. چگونه دمای خاک را برای جوانه‌زنی تنظیم کنیم؟
در کشت خانگی یا گلخانه‌ای می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید: پد یا تشک حرارتی مخصوص نشا، قرار دادن سینی نشا در محل گرم‌تر،استفاده از پوشش پلاستیکی یا درپوش شفاف، کنترل دمای محیط گلخانه یا اتاق. در فضای باز نیز می‌توان با مالچ پلاستیکی، تونل کشت و انتخاب تاریخ مناسب کاشت، دمای خاک را مدیریت کرد.