بذر مرزه

گیاه مرزه بومی مدیترانه است، به‌ویژه کشورهای مانند یونان، ایتالیا، اسپانیا و ترکیه. این گیاه در این مناطق به دلیل شرایط مناسب اقلیمی (گرم و خشک) رشد می‌کند. از آنجا که در دوران باستان، تجارت و تبادل کالا میان این مناطق رایج بود، مرزه به سرعت در دیگر نقاط جهان نیز شناخته شد. مرزه از گذشته‌های دور در فرهنگ‌های مختلف جهان شناخته شده و به‌عنوان گیاهی با خواص متعدد در آشپزی و طب سنتی کاربرد داشته است. در مصر باستان، مرزه به عنوان یک گیاه دارویی و همچنین برای مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. مصری‌ها از مرزه برای بهبود سلامتی و در تهیه داروهای مختلف بهره می‌بردند و همچنین برای مومیایی‌سازی و فرآیندهای مذهبی از آن استفاده می کردند. یونانی‌ها و رومی‌ها نیز در آشپزی و طب از مرزه استفاده می‌کردند. در یونان باستان، مرزه نماد شجاعت و قدرت بود و در مراسم‌های دینی و مذهبی به‌کار می‌رفت. همچنین از آن در تهیه عطر و دارو نیز بهره می بردند. رومی‌ها نیز مرزه را در غذاها و نوشیدنی‌های خود به‌کار می‌بردند و به‌ویژه آن را برای طعم‌دهی به غذاهای گوشتی و تهیه سس‌ها می‌گنجاندند. در قرون وسطی، مرزه به عنوان یک گیاه دارویی و ضدعفونی‌کننده در اروپا شناخته می‌شد. در این دوران، مردم از مرزه برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله مشکلات گوارشی، سرفه‌ها و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌کردند. همچنین در قرون وسطی، استفاده از مرزه در طب گیاهی و به‌عنوان یک گیاه دارویی در درمان بسیاری از بیماری‌ها ادامه یافت. از دوران رنسانس به بعد، مرزه به عنوان یک گیاه معطر و دارویی به بسیاری از نقاط دنیا از جمله آمریکا و آسیا منتقل شد. به‌ویژه در قرن‌های 16 و 17 میلادی، با گسترش تجارت گیاهان دارویی، مرزه به کشورهای مختلف دنیا معرفی شد و استفاده از آن در غذا و دارو رواج یافت. 

مرزه با نام علمی Satureja Spp از خانواده نعنائیان Lamiaceae است. دو نوع مرزه وجود دارد. مرزه زمستانی (Satureja montana) که چندساله است و عطر و طعم قوی تری دارد و مرزه تابستانی (Satureja hortensis) که یک ساله است و عطر و طعم لطیف تری نسبت به مرزه زمستانی دارد. 

Satureja hortensis گیاهی علفی و یکساله با ساقه های راست، چهارگوش و ارتفاع 60 سانتیمتر و رنگ ساقه آن تیره تر از برگ است. در محل گره ها انشعاباتی حاصل می کند که آنها نیز به نوبه خود منشعب می گردند، بطوریکه گیاه به صورت بوته پرپشتی دیده می شود. برگ های مرزه باریک، کشیده، به رنگ سبز تیره، دارای دمبرگ های کوچک، پوشیده از کرک های کوتاه و بسیار خوشبو هستند. برگ‌ ها به طول 1 تا 3 سانتی‌متر و  پهنای 2 تا 4 میلی‌متر می‌رسند. گل های مرزه از نوع دو جنسی، کوچک، خوشه ای و با رنگ های سفید، صورتی و بنفش در قسمت انتهایی ساقه‌ها ظاهر می شوند. میوه ها از نوع کپسول، کروی شکل و قهوه ای رنگ هستند.

انتخاب بذر

مرزه از طریق بذر تکثیر می شود و اگر تصمیم دارید این گیاه ارزشمند را پرورش دهید باید بذر آن را تهیه کنید و بکارید. برای به دست آوردن بهترین نتیجه، بهتر است از بذرهای معتبر و با کیفیت استفاده کنید. بذر مرزه معمولاً به رنگ قهوه‌ای مایل به سبز است و اندازه نسبتاً کوچکی دارد.

زمان کاشت

مرزه باید هر ساله کاشته شود. در مناطق معتدل بذر مرزه را در اوایل بهار (فروردین تا اردیبهشت) بعد از سرما به طور مستقیم در زمین بکارید. در مناطق گرم می‌توانید اواخر زمستان هم مرزه را بکارید. 

خاک

مرزه در اکثر خاک ها رشد می کند و حساسیت زیادی به خاک ندارد، اما برای بهترین نتیجه بهتر است این نکات را در نظر بگیرید. مرزه به خاک‌های سبکی که خوب زهکشی شده و غنی از مواد مغذی هستند بهترین رشد را دارد. پس قبل از کاشت بذر خاک را به خوبی زیر و رو کنید (شخم بزنید) و در همین مرحله نیز به خاک کمپوست، خاک برگ یا کود حیوانی پوسیده اضافه کنید. خاک‌های شنی یا لومی برای رشد مرزه مناسب‌ترند. pH  خاک هم باید در حدود 6 تا 7 باشد. 

تراکم و عمق کاشت

برای یک متر مربع 2 گرم بذر مرزه کافیست. بذرها باید به طور یکنواخت روی سطح خاک پاشیده و پس از آن به آرامی با یک لایه خاک نرم یا کمپوست پوشانده شوند. عمق کاشت بذرها نباید بیش از 1 سانتی‌متر باشد. فاصله بین ردیف‌ها حدود 30 سانتی‌متر و فاصله بین بذرها در هر ردیف حدود 5 تا 10 سانتی‌متر باشد. بذرها باید فاصله ای حدود 10 تا 15 سانتی متر از یکدیگر داشته باشند. 

آبیاری

بعد از کاشت بذر مرزه خاک را مرطوب کنید و تا زمان جوانه زدن بذر خاک را مرطوب نگه دارید، امامراقب باشید خاک خیلی خیس نشود. بعد از جوانه زنی، زمانی که گیاه کمی بزرگ تر شد مقدار آبیاری را کمتر کنید. مرزه به آبیاری مداوم نیاز دارد، ولی خاک باید به خوبی زهکشی شده باشد تا از ایجاد رطوبت زیاد و پوسیدگی ریشه جلوگیری شود. در واقع بهترین زمان آبیاری وقتی است که سطح خاک نزدیک به خشک شدن است. هر چه هوا گرم تر و محل کاشت نور بیشتری داشته باشد گیاه به آب بیشتری نیاز دارد.

نور

مرزه در آب و هوای معتدل رشد خوبی دارد. این گیاه به نور کامل خورشید نیاز دارد و باید در محلی کاشته شود که حداقل 6 ساعت نور خورشید دریافت کند. توجه داشته باشید که در مناطق گرمسیر که تابستان‌های گرمی دارند، بهتر است گیاه مرزه در مکانی کاشته شود که در ساعاتی از روز در سایه قرار بگیرد تا از ایجاد آفتاب سوختگی در گیاه جلوگیری شود.

دما

بذر مرزه در دمای 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زند. اما بهترین دما برای جوانه زنی 20 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. دمای خاک در زمان کاشت بذر مرزه باید بین 18 تا 30 درجه سانتی‌گراد باشد. در دمای زیر 18 درجه و بالای 30 درجه، بذر مرزه یا جوانه نمی‌زند و یا روند جوانه زنی خیلی طول می‌کشد. در صورت مناسب بودن شرایط بذرها بعد از حدود 2 هفته جوانه می زنند. مرزه به دماهای پایین حساس است و در دماهای زیر صفر دچار سرمازدگی شده و خشک می شود. بهترین دما برای رشد مرزه 20 تا 22 درجه سانتی‌گراد است.

کود دهی

بهتر است قبل از کاشت بذر خاک را با کمپوست، خاک برگ یا کود حیوانی پوسیده مخلوط کنید که در این صورت گیاه مرزه در طول دوران رشد به کود نیاز ندارد. اما اگر علائمی از زردی برگ ها و رشد بسیار کند مشاهده کردید می توانید برای تقویت گیاه از کودهای کامل (NPK) در اواخر بهار یا تابستان استفاده کنید.

آفات و بیماری‌ها

گیاه مرزه دچار آفت یا بیماری خاصی نمی شود. اما اگر حشره هایی مانند شته را روی گیاه مشاهده کردید می توانید از ترکیبات صابونی برای کنترل آنها استفاده کنید. در شرایط معمول تنها بیماری که ممکن است گیاه مرزه به آن دچار شود، پوسیدگی در ناحیه طوقه و ریشه است که دلیل اصلی آن آبیاری نامناسب و بیش از اندازه است. با تصحیح آبیاری گیاه می توان از بروز یا پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد.

برداشت

مرزه معمولاً بعد از 6 تا 8 هفته از کاشت به اندازه کافی رشد کرده و برگ‌های آن قابل برداشت می‌شوند. این زمان بسته به شرایط آب و هوایی و نوع خاک می‌تواند متفاوت باشد. زمانی که برگ‌های مرزه به اندازه مطلوب رسیدند (معمولاً زمانی که ارتفاع گیاه به حدود 15 تا 25 سانتی‌متر می‌رسد)، می‌توان برداشت را شروع کرد. برداشت باید قبل از شروع گلدهی انجام شود. مرزه معمولاً به صورت دستی برداشت می‌شود. برگ‌ها و ساقه‌های جوان و سبزتر که هنوز در مرحله رشد هستند، جمع‌آوری می‌شوند. برگ ها بیشترین عطر را عصرها دارند، پس بهترین زمان برداشت عصرها و ابتدای شب است. در صورت استفاده از روش‌های درست کاشت و مراقبت، می‌توان از هر گیاه مرزه چندین بار در طول فصل برداشت کرد. اگر تصمیم دارید بذر مرزه را برداشت کنید باید بدانید که حدود 5 ماه پس از سبز شدن بذر، میوه ها می‌رسند. زمان مناسب برای جمع آوری بذر اوایل شهریور ماه است. رنگ بذر از اوایل شهریور به تدریج قهوه ای می شود. تاخیر در برداشت بذر باعث می شود بذور کاملاً رسیده با کوچکترین ضربه ای به اطراف پراکنده شوند. 

خشک کردن و نگهداری

مرزه پس از برداشت باید به سرعت خشک شود تا از فساد آن جلوگیری شود. برای این کار، برگ‌ها باید در سایه و در مکانی خشک و دارای تهویه مناسب قرار گیرند. بعد از خشک شدن، می‌توان آن‌ها را در ظروف مناسب بسته‌بندی کرده و در مکان‌های خنک و خشک نگهداری کرد.

نکات کاشت مرزه در گلدان

اگر می خواهید مرزه در گلدان بکارید علاوه بر نکاتی که بالا گفته شد، باید از یک گلدان با قطر و عمق حداقل 15 سانتی متر استفاده کنید. گلدان را پشت پنجره نورگیر (حداقل 6 الی 8 ساعت) قرار دهید تا به نتیجه مطلوب برسید و زهکش گلدان را با استفاده از سنگریزه یا پوکه صنعتی ایجاد کنید تا آب اضافی از گلدان خارج شود و گیاه دچار پوسیدگی نشود. 

نکات کاشت غیر مستقیم (نشاء)

بهترین روش برای کاشت مرزه روش کشت مستقیم بذر است.